Hiribilduen Fundazioa

XII.mendetik aurrera, faktorei esker, hainbat hiribildu sortu ziren euskal lurraldeetan; ekonomiaren susperraldia, barne- eta kampo-merkataritzaren bizkortzea eta Donejakue Bidea indartzea. Errege erreginek fundatzen zituzten hiribilduak Hiri-gutuna ematen zuten; komunitate bati herri bat sortzeko baimena ematen zion dokumentu bat. Hiri-gutunetan, eskubideak eta betebeharrak, mugak, eskumenak, jabetza, zergak eta pribilegioak.

• Arrazoi estrategiak edo militarrak izan ziren. Hiribilduak fundatzen zituzten, mugak ezaitzeko Guardia (1165) eta Gasteiz (1181). 
• Arrazoiak ekonomikoak izan ziren. Esaterako, Urduña (1229). Bermeo (1236).
• Biztanleri babesa emoteko. Elorrio (1356).

                        Lurralde-Antolaketa

XII. eta XIV.mendeen, 69 hiribildu sortu ziren. Euskal lurraldeek gaur egun duten hedapenaren antzekoak izan ziren.

• Araba.Arabako lurralde gehienak XIII. menderako eratuta zegoen. Ondoren, 1461. Arabako Errioxa, Aramaio, Lauidoko haranan sartu ziren. Botere politikoa Arriagako kofradiaren esku egon ziren: noble batzuek osatzen zuten, jaun bat hautatzen zuten beren agindupeko lurrak gobernatzeko. Kofradia borondatez desegin zen eta gastelan sortu zen.
• Bizkaia zabaldu egin zen, Enkarterria, Balmaseda. Durangaldea eta Urduña. Botere politikoa Haro familia eskuetan egon zen, azken harotarra hil zenean oinordetzako eskuratu zituen eta Bizkaiko jauna ere egin zen.
• Gipuzkoa. haranetan zegoen zatiturik. Ez zegoen inolako tokiko botererik, ezta jaun indartsurik ere, Donostiaren beste hiribildu batzuen fundazioak aukera eman zuen Gipuzkoako lurraldea Gaztelako Erresuman sartzeko.